De Atalanta vlinder. Foto Connie Dekker, CC Lic.
Van rups tot vlinder tot eitje: alles op een rijtje!
Rupsje nooitgenoeg bestaat echt
Het rupsje zonder schromen, springt rond op alle bomen
De beroemde schrijver Multatuli schreef meer dan 130 jaar geleden bovenstaande zin over rupsjes.
Overal ruspen
Rupsjes, je ziet ze overal, lijkt het.
Van alles komt er steeds minder maar van rupsjes steeds meer. Lijkt het. Er is nu zelfs een plaag van kleine groene rupsjes die die overal de blaadjes van buxusplanten opeten. Dat zijn de planten waarvan wij heggen maken.
Misschien is het wel zo dat er te weinig vogels en grote roofinsecten zijn om al die kleine groene heggenetertjes een beetje binnen de perken te houden. Of misschien zijn die plagen er altijd al geweest.
Waarvandaan?
Waar komen al die rupsen eigenlijk vandaan?
Iedereen weet wel dat een rupsje verandert in een pop en uit die pop komt een vlinder of een mot.Maar wanneer gebeurt dat? En waar? En hoe langzaam of hoe snel gaat dat allemaal?
Het doet denken aan de bekende vraag: wat was er eerder, de kip of het ei? De kip, Nee, want een kip komt uit een ei. Dus een ei? Nee, want een ei komt uit een kip. Dat is al best ingewikkeld.
Wat was er eerder?
Het rupsje of de pop of de vlinder of het ei?
Lang geleden dacht men dat rupsen en vlinders geheel verschillende dieren waren. Het duurde duizenden jaren voordat mensen erachter kwamen dat de kruipende, dikke rups later in zijn leven verandert in een fladderende, tere vlinder.
Er was eens een eitje
Van eitje tot rups tot pop tot vlinder
Van eitje tot rups tot pop, Bont zandoogje, Pararge Aegeria, foto’s CC Flickr en Wikipedia
Eitjes, Dean Morley
Eitje met embryo, Gilles San Martin
Rups, Rasbak
Pop, Dean Morley
Het eitje
Uit een eitje komt een jong rupsje. Dat rupsje eet en groeit en eet en groeit en gaat zich verpoppen…
Tenslotte kruipt uit de pop de vlinder. Net als bij vogels heb je veel verschillen tussen vlinders. Niet alleen in hun kleur en grootte, maar ook in hun gedrag.
De kleinste vlinder is het westelijk pygmee blauwtje De allergrootste vlinder is de atlasvlinder uit Azië. Die kan bijna dertig centimeter worden.
En net als bij vogels heb je trekvlinders. Bij ons trekt de distelvlinder in het najaar naar Marokko en de Sahara. In het voorjaar komt ze terug.
Als de Saharawind goed blaast komen ze met wind in de rug bijna allemaal terug. Ook de mooie atalanta trekt in het najaar weg. Of trok weg, want door de klimaatverandering en dus zachte winters blijven ze vaak hier.
Als het gaat vriezen zoals dit jaar en je kunt weer eens een weekje schaatsen gaan alle Atalanta’s dood. Volgend jaar dus maar weer naar het Zuiden, atalanta’s!
De meeste vlinders zijn geen trekvlinders en gaan dood nadat ze eitjes gelegd hebben
Een paar vlinders brengen hier als vlinder de winter door:
de kleine vos, de dagpauwoog, de gehakkelde aurelia en de citroenvlinder.
De rupsjes
Nu beginnen we weer bij het begin, of het eind? Een vlindervrouwtje legt veel eitjes.
Een vlindervrouwtje legt veel eitjes, soms dertig of veertig en soms honderden.
Mannetjes ruiken de vrouwtjes soms wel op twee kilometer afstand. Ze vinden elkaar, fladderen wat en dan komen er eitjes. Iedere vlindersoort legt haar eitjes op een andere manier.
Het oranjetipje legt één enkel eitje per plant, de dagpauwoog legt wel driehonderd eitjes als een soort breiwerkje naast elkaar, en het landkaartje (ook een vlinder) stapelt de eitjes op. Er zijn ook vlinders die de eitjes uitstrooien boven het gebladerte.
En uit die eieren komen de rupsjes. Niet alle rupsjes worden vlinders. De meesten gaan dood, ze worden opgegeten door vogels of insecten. Maar één of twee op de honderd brengt het tot pop. Sommige eitjes overwinteren. Dat is veiliger. Een eitje valt in de winter minder op dan een dikke smakelijke rups.
Als rups overwinteren bv het oranje zandoogje en het koevonkje Deze rupsen zitten doodstil en kunnen goed tegen kou en vorst. Rupsjes zijn erg kieskeurig en eten vaak maar één soort blaadje.
Hun moeders, de vlinders, weten precies op welke plantjes ze hun eitjes moeten leggen. De rups is een soort eetmachine. Het groeit en groeit maar vroeger of later verandert hij in
een pop.
Van pop tot vlinder, Bont zandoogje, Pararge Aegeria. Foto’s Dean Morley, Flickr CC Lic.
Wat is een pop?
Als rupsjenooitgenoeg echt helemaal propvol zit dan gaat hij verpoppen. Hij spint een cocon om zich heen van heel dunne zijde.
In de cocon van de zijderups uit Madagascar zie je de pop mooi doorschemeren. Foto Dean Morley, Flickr CC Lic.
Wat gebeurt er in een cocon?
In de cocon wordt het rupsje omgebouwd in een vlinder. Alle lichaamsdelen van de rups worden afgebroken en uit dit materiaal wordt een vlinder opgebouwd. Hoe dit gaat is maar half duidelijk.
Sommige rupsen spinnen zichzelf in een cocon van zijde, andere begraven zich in de grond of onder dode bladeren, weer anderen verstoppen zich in een blad.
Het lijkt alsof de pop dood is maar als je ze aanraakt gaan ze soms bewegen.
Van pop tot vlinder
Sommige soorten blijven een paar weken pop, andere de hele winter. Tenslotte barst de pop open en de vlinder kruipt naar buiten.
De vleugels zijn nog nat en opgevouwen, de vlinder kan nog niet vliegen en is erg kwetsbaar.
De vlinder pompt zijn vleugels op met bloedvloeistof. Zodra de vleugels droog en opgezet zijn is het eindelijk zover. De lucht in als een levensechte vlinder
Vlinders uit de tuin
Vlinders uit de tuin. Foto’s Connie Dekker
einde verhaal
De pagina over ‘Van ei tot rups tot vlinder verscheen voor het eerst in de Amsterdamse buurtkrant #DWARS 201 in juni 2018.
